Yalnızca bir tane lale soğanı için kaç parayı gözden çıkarırsınız? Bir parça kağıt ne kadar kıymetli olabilir? Bir şeyin değerli olabilmesi için, ona değer vermemiz yetmez mi?
16. yüzyıl ortalarında Osmanlı İmparatorluğu’ndan Hollanda’ya ilk kez getirilen lale soğanlarının ekimine başlanmasıyla rengarenk halleriyle tüm Avrupa’ya yayılmıştı. Lüks bir metaya dönüşmesi ve statü göstergesi haline gelmesi ise çok zaman almadı. 17. Yüzyılın başlarına gelindiğinde Hollanda’yı kasıp kavuran Lale Çılgınlığı çığırından çıkmış gibi görünüyordu. Bir lale soğanı için ne kadar parayı gözden çıkarırsınız? Sanıyoruz çok fazla değildir. Peki, aldığınızdan daha fazlasına satabileceğinizi biliyorsanız durum değişir mi?
Lale talebi sürdüğü müddetçe hiçbir sorun çıkmayacağı aşikâr olsa da, piyasadaki tüm menkul ve gayrimenkulleri lale soğanları aracılığıyla fiyatlanabilir kılarsanız sonuçlarına katlanmanız gerekir. İşte Lale Çılgınlığı tam olarak buydu. Yalnızca bir adet lale soğanı karşılığında onlarca dönüm tarlanın dahi yeterli bulunmadığı bir takasta balon patladı ve bu çılgınlık sona erdi.
Lale Çılgınlığı adıyla anılan ve üzerine onlarca araştırma yapılan ekonomi tarihinin ilk balonu, ekonomik değerler ve beklentiler arasındaki enteresan ilişkiyi açıklamak için halen kullanılan oldukça uç bir örnek. JP Morgan CEO’su Jamie Dimon Bitcoin’i dolandırıcılık olarak niteleyip, durumun Lale Çılğınlığı’ndan bile daha kötü bir noktaya doğru ilerlediğini söylerken kastettiği olaylar zinciri işte bu.
Lale soğanları bir yana, teknolojinin her boyutuyla hayatımızı dönüştürdüğü günümüz dünyasında kriptopara konusunda en önemli konu ise kriptoparaların kendisinden daha çok, arkasında yatan teknoloji olan ‘Blockchain’ oluyor. Birçok finans kuruluşu transfer ve ticari işlemlerden kaynaklanan masrafları azaltmak ve daha güvenlikli altyapıların önünü açmak için Blockchain teknolojisini gündemlerine alıyor.
Bitcoin: Dolandırıcılık mı, tasarruf mu?
Bir yanda JP Morgan CEO’su Jamie Dimon Bitcoin için yıkıcı ‘dolandırıcılık’ benzetmesini yaparken, diğer yanda JP Morgan bankası Bitcoin’in ortaya çıkmasını sağlayan Blockchain teknolojisini kullanmaya başlayarak ticari işlem masraflarını düşürmek için çalışmalarını sürdürüyor.
Blockchain finansal sistemlerdeki yerini güçlendirirken, Bitcoin ve alternatif kriptoparalar hakkında olumlu olumsuz birçok görüş gündemde yer buluyor. Çin Hükümeti kriptoparalarla ilgili regülasyonlara giderken, Japonya ise 2020 Tokyo Olimpiyatları’na dek kendine has bir dijital para geliştirmeye çabalıyor. Hedef ise çok net, Japon Yeni’ne eş olarak geliştirilecek dijital para Japon halkının nakitsiz yaşama geçişini kolaylaştırmak. Bu hedefe ulaşıldığında sağlanacak tasarruf ise altyapı yatırımlarını çok kısa sürede karşılayacak gibi görünüyor.
Finans sistemlerine harcanılan para ve zamandan tasarruf etme amacı dillendirilse de, çok önemli bir başka konu da elbette gizlilik ve bilgi güvenliği. Bilgi güvenliği denince dünyanın akla gelen ilk isimlerinden olan Edward Snowden, bir Bitcoin alternatifi olan Zcash ile ilgili yorumunda bu konuya değiniyor. Profesyonel ve akademik kriptograflar tarafından tasarlanan Zcash’in gizlilik odaklı teknolojisi ile en sağlam Bitcoin alternatifi haline geldiğini söylüyor.
Bitcoin ya da herhangi bir kriptopara özelinde geleceğin neler getireceği henüz net olmasa da, Blockchain’in birçok alternatif sektör ve elbette finans alanında getirdikleri göz ardı edilemeyecek kadar önemli. Kriptoparalar için yapılacak en iyi yorum ise, bir balonsa elbette günün birinde patlayacakları olacaktır. Ancak balon olup olmadığını belirleyecek olan yalnızca ve yalnızca insanların yaklaşımı. Eğer 1637’de Lale Çılgınlığı’nın elde patlamasına sebebiyet veren olaylar yaşanmasaydı, insanlar lale soğanlarının değer belirleme ve değer göreleme konularında en iyi finansal araç olduğunu düşünmeye devam etselerdi belki de Lale Borsası halen var olacaktı.
Sahi, bir kağıt parçasını torbalar dolusu erzakla marketten çıkmamızı sağlayacak kadar değerli kılan ne?
Bu yazı, Dünya Gazetesi’nde 6 Ekim 2017 tarihinde yayımlanmıştır.
Umut Özbağcı
Datassist Bordro Servisi
Müşteri İlişkileri ve İş Geliştirme Yöneticisi
